Anayasanın 77. ve 116. maddelerinde Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Cumhurbaşkanının seçimine ilişkin genel çerçeve çizilmiştir. Cumhurbaşkanının adaylık ve seçimine ilişkin Anayasa m.101’de ayrıntılı bir düzenlemeye yer verilmiş, milletvekili seçilme yeterliliği ise Anayasa m.76’da belirtilmiş, Anayasa m.75’de ise TBMM’nin genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşacağı ifade edilmiştir.TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı günde yapılır. Bu prensip; yalnızca Cumhurbaşkanının ilk turda seçilememesi halinde Anayasa m.77/3’e ve m.101/5-6’ya göre yapılacak ikinci oylama ile değişebilir ki, bu durumda teknik olarak TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri ayrı tarihlerde yapılmış olur. Bununla birlikte; seçimler ister erkene alınsın ve isterse zamanında yapılsın her durumda yasama ve yürütme erkleri ile ilgili seçimlerin birlikte yapılması gerekir, ancak burada Cumhurbaşkanının seçilmesi yönünde aranan çoğunluk sağlanamazsa sadece Cumhurbaşkanının seçimi ile ilgili ikinci tura gidilecektir ki, yine burada seçim genel oyla yapılacaktır. Esasen; önce Cumhurbaşkanı seçiminin yapılıp daha sonrasında milletvekili seçimlerine gidilmesi, Cumhurbaşkanı ile Meclis arasında uyumun sağlanması bakımından tercih de edilebilirdi, fakat Anayasa koyucu seçimler ile ilgili tercihini beş yılda bir aynı gün yapılması yönünde kullanmıştır.“Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi” başlıklı Anayasanın 116. maddesine göre; “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder.Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır”. Şeklindedir.Her ne kadar 116. maddenin başlığı seçimlerin yenilenmesi olsa da, süresinden önce yapılan her seçim erken seçim olarak tanımlanmalıdır.Erken seçim kararı alabilmenin nasıl mümkün olabileceği Anayasanın 116. maddesinin ilk iki fıkrasında gösterilmiş ve sadece Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, mevcut Cumhurbaşkanının bir defa daha aday olabileceği ifade edilmiştir.Seçimlerin vaktinden önce nasıl yenilenebileceği ve erken seçim kararının alınabileceği Anayasa m.116’da gösterilmiştir. Aşağıda yer vereceğimiz yasal düzenlemelerde belirlenen sürelerden önce yapılacak seçimler, isterse süresinden bir hafta önce yapılsın, seçimlerin yenilenmesi/erken seçim adını alır ki, bunun için Anayasanın 116. maddesi işletilmelidir. Seçimlere ilişkin kanunlarda değişikliğe gidilmeden ve bunun için en az bir yıl beklenmeden TBMM ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) bu konuda farklı hiçbir karar alamaz ve tasarrufta bulunamaz. Elbette bunun istisnası, Anayasa m.116’dır.2839 sayılı Kanunun 6. maddesinin 2. fıkrası uyarınca, milletvekili genel seçimleri 18 Haziran 2023 Pazar günü yapılmalıdır. Bu tarihten önce yapılacak her seçim erken seçim olarak adlandırılacağından, Anayasa m.116’nın tatbikine ihtiyaç duyulacaktır.6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun “Seçim dönemi, seçim döneminin başlangıcı ve seçimlerin tamamlanması” başlıklı 3. maddesinin 3. fıkrasına göre; “Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son Pazar günü oy verme günüdür. Görev süresi, birlikte yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirlenir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir”.6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 3. fıkrası uyarınca, Cumhurbaşkanı seçimi 18 Haziran 2023 Pazar günü yapılmalıdır. Bu tarihten önce yapılacak her seçim erken seçim olarak adlandırılacağından, Anayasa m.116’nın tatbikine ihtiyaç duyulacaktır.Sonuç olarak; beşinci yılın sonunda aynı günde birlikte yapılacak Milletvekili ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin günü 18 Haziran 2023 Pazar günü olup, eğer bu seçimlerin 11 Haziran 2023 Pazar günü yapılması dahi düşünülmekte ise, bunun yolu yalnızca Anayasa m.116’dan geçer. Buna göre; en az 360 milletvekilinin veya Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesi, yani erken seçim kararı vermesi gerekir. Ancak bu halde seçimler yenilenebilir, yani erkene alınabilir.Cumhurbaşkanının daha önce iki defa aday olup seçildiği ve Anayasa m.101/2’nin ikinci cümlesinde yer alan “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.” hükmü ve bu hükümde yer alan “en fazla iki defa” ibaresi sebebiyle yeniden, yani üçüncü kez seçilemeyeceğine dair bir görüş bulunmaktadır. Esasen Anayasa m.101/2’nin ikinci cümlesinde aday olabilme sayısı ile ilgili sınırlama bulunmayıp, en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilme yönünde kısıtlama getirildiği görülmektedir. Anayasa m.101/2’nin gerekçesinde; “Bu maddeyle, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve görev süresinin 5 yıl olması ile bir kişinin iki defadan fazla Cumhurbaşkanı seçilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.” denilerek, Cumhurbaşkanının aday olabilme ve seçilmesi sayıları arasında fark gözetilmediği anlaşılmaktadır.Anayasa m.116/2 uyarınca; “Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır”. Şeklindedir.6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu incelendiğinde; Kanunun “Seçim dönemi, seçim döneminin başlangıcı ve seçimlerin tamamlanması” başlıklı 3. maddesinin 2. fıkrasına göre; “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Ancak Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir”. 6271 sayılı Kanunun bu hükmüne göre; Meclis kararıyla seçime gidildiğinde ikinci kez seçilen Cumhurbaşkanının, üçüncü defa aday olup seçilebilmesi mümkünken Anayasa m.116/2 gereğince Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, TBMM genel seçimi ile birlikte yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminde üçüncü kez aday olup seçilebilmesinin önü kapatılmıştır. Her ne kadar Cumhurbaşkanlığı adaylığı için sayı sınırı getirilmemişse de, iki defa seçilen Cumhurbaşkanının tekrar aday olması durumunda, Yüksek Seçim Kurulu tarafından bu adaylık, Anayasa m.101/2 ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m.3/2 uyarınca reddedilecek ve ikinci kez seçilmiş Cumhurbaşkanı üçüncü defa seçilebilmek amacıyla aday olamayacaktır.Anayasa m.116/2’ye göre; Cumhurbaşkanı da seçimlerin yenilenmesine karar verebilir ki, TBMM genel seçimi ile birlikte yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimi için ayrı bir şartın gerçekleşmesine gerek bulunmamaktadır, yani TBMM tarafından Cumhurbaşkanının seçim yenileme kararının kabulüne de ihtiyaç yoktur. İkinci defa seçilen Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi haline, üçüncü kez aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkün değildir. Anayasa ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu hükümleri açık olup, bu konuda bir tartışma yoktur. TBMM seçimlerin yenilenmesine karar verdiğinde ise, ikinci defa seçilen Cumhurbaşkanının üçüncü kez seçilebilmesi için aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkündür. TBMM tarafından Cumhurbaşkanının seçim yenileme kararının kabulüne de ihtiyaç yoktur. İkinci defa seçilen Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi haline, üçüncü kez aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkün değildir. Anayasa ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu hükümleri açık olup, bu konuda bir tartışma yoktur. TBMM seçimlerin yenilenmesine karar verdiğinde ise, ikinci defa seçilen Cumhurbaşkanının üçüncü kez seçilebilmesi için aday olabilmesi ve seçilebilmesi mümkündür.Ancak güncel durumda; mevcut Cumhurbaşkanının kendisi tarafından yenilenecek seçimlerde veya seçimlerin vaktinde, yani 18 Haziran 2023 tarihi esas alınarak yapılaması halinde, tekrar Cumhurbaşkanı adayı olabilmesi ve seçilebilmesi mümkün müdür?İki Ayrık Görüşe Göre;1- Cumhurbaşkanı eski ve yeni sistemlere göre birer kez seçilmekle, “en fazla iki defa” seçilebilme şartını tüketmiştir. Ayrıca, “yeni yönetim sistemi” kabulü ile de Cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olup seçilmesinin önü açılamaz. Çünkü 2017 değişikliğinde, üçüncü defa aday olup seçilebilmenin önünü açan bir geçici hüküm bulunmamaktadır, yani bu konuda Anayasa Geçici Madde 21’de herhangi bir hükme veya ibareye yer verilmemiştir. Cumhurbaşkanının tekrar aday olabilmesi ile ilgili geçici hüküm unutulmuş da olabilir, ancak bu unutulma Cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olabilmesinin önünü açmayacaktır.6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu m.3/2’nin ikinci cümlesinde; “Ancak Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.” ibaresi karşısında, “normlar hiyerarşisi” ilkesi ve Anayasa m.101/2’de yalnızca “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir” ifadesine dayanılarak, Kanun düzenlemesinin Anayasa ile çeliştiği, Anayasada Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin nasıl ve neden yapılacağı hakkında herhangi bir ayırımın yapılmadığı, bu nedenle 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 2. fıkrasının uygulamaya yansımaması gerektiği ve Cumhurbaşkanının üçüncü defa aday olamayacağı ileri sürülebilir.2- Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilebilmekle ilgili birinci görüşte bahsedilen yasakla karşı karşıya gelebilmesi mümkün değildir. Çünkü Cumhurbaşkanı üçüncü kez değil, yeni yönetim sistemine göre ikinci defa aday olacaktır. Buna ek olarak; ilk seçildiğinde Cumhurbaşkanı, kendi iradesi dışında Cumhurbaşkanlığı görev süresini tamamlayamamıştır. Anayasada bir geçici hükmün varlığı aranmaksızın ve değişikliğe gidilmeksizin, Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilmesinin önünde hukuki bir engel bulunmadığı sonucuna varılmalıdır. Yönetim sistemi değişikliği ve halk tarafından ilk seçildiğinde süresini tamamlayamaması, Cumhurbaşkanı Başkanlığı seçiminin Cumhurbaşkanı tarafından yenilenmesi veya seçimlerin zamanında yapılması hallerinde, Cumhurbaşkanının tekrar aday olup seçilebilmesine mani olmayacaktır.En iyi Anayasaya sahip olabilirsiniz, fakat zihniyette, samimiyette ve uygulamada sorunlar varsa, yani şu veya bu gerekçe ile Anayasayla güvence altına alınan temel hak ve hürriyetler hayata geçirilemiyorsa, o zaman bu sorunun çözümü yeni Anayasa hazırlamaktan veya Anayasayı değiştirmekten geçmez. Anayasa, toplumsal asgari müştereklerde birleşmiş toplum mutabakatını, kuruluş felsefesini ve devletin niteliklerini gösterir. Elbette bunlar; ülke, birey ve toplum için en iyilerden oluşmalı, daha da önemlisi tüm topluma ve vatandaşlara eşit bir şekilde uygulanmalı, bireyler anayasanın güvencesi altına olan hak ve güvenliklerini kullanabilmelidir.Av. Zeynep Dönem Yiğit
YAZARLAR
Yayınlanma: 19 Ocak 2023 - 16:05
Haziran 2023 Seçimleri, Erken Seçim Kararı ve Cumhurbaşkanının 3. Kez Seçilmesi
Anayasanın 77
YAZARLAR
19 Ocak 2023 - 16:05